الفبا و ترتیب الفبایی
بهروز صفرزاده
واژهٔ عربی «ألفباء» مرکّب است از: ألف + باء. ألف نام نخستین حرف و باء نام دومین حرف است. این دو واژه و نام بقیهٔ حروف عربی از زبان عبری گرفته شدهاند و عبری هم به نوبهٔ خود آنها را از زبان باستانی فینیقی گرفته است. الف و باء، که با تلفظ آلفا (alpha) و بتا (beta) وارد زبان یونانی شدند، در زبان فینیقی بهترتیب به معنی «گاو نر» و «خانه» بودهاند. (بتا با بیت عربی همریشه است.) واژهٔ انگلیسی alphabet مرکّب از همین دو جزء است.
ترتیب الفبایی در عربی
ترتیب حروف بیستوهشتگانهٔ الفبا در عربی چنین است: أ ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ل م ن ه و ی
این حروف را بهترتیب چنین میخوانند: ألف باء تاء ثاء جیم حاء خاء دال ذال راء زاء سین شین صاد ضاد طاء ظاء عین غین فاء قاف کاف لام میم نون هاء واو یاء
در ترتیب الفبایی عربی، صورتهای گوناگون الف و همزه، یعنی آ ا أ إ ء ؤ ئ ئ، یک حرف محسوب میشوند؛ مثلاً راب و رأب و رؤب و رئب پشتسرهم میآیند.
ترتیب الفبایی در فارسی
ترتیب حروف سیودوگانهٔ الفبا در فارسی چنین است: ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی
الفبای فارسی از الفبای عربی گرفته شده و چهار حرف «پ چ ژ گ» را به آن افزودهاند و در ترتیب حروف نیز جای «ه» و «و» را عوض کردهاند.
نخستین حرف الفبای فارسی به صورتهای «آ ا ء أ إ» نوشته میشود. در فرهنگ بزرگ سخن، به سرپرستی دکتر حسن انوری، ترتیب الفبایی آ ء ا به کار رفته که معقول و منطقی است و سه صورت أ ؤ ئ همزه نیز براساس کرسیشان بهترتیب مانند سه حرف ا و ی در نظر گرفته شدهاند و پیش از آنها آمدهاند. بنابراین ترتیب الفبایی چند واژهٔ واقعی یا فرضی چنین است:
- جرآ، جرء، جرأ، جرا؛
- رآی، رأی، رای؛
- رؤی، روی؛
- زائد، زاید؛
- رئال، ریال
